Posts Tagged ‘Beslissingsstrategie’
Het bestverkochte boek ooit
BLAUW, S., Het bestverkochte boek ooit. Hoe cijfers ons leiden, verleiden en misleiden. De Correspondent, 2018, 202 pp. – ISBN 97 890 8282 164 2
Hoezo, het ‘bestverkochte boek ooit’? En dan ontdekt u de kleine lettertjes: ‘met deze titel’. Zo gaat het ook met cijfers en getallen. Die zijn alleen niet zo snel te ontmaskeren.
Nagenoeg alles wordt tegenwoordig gemeten en in cijfers gegoten. Weegschalen zeggen of je meer dan wel minder moet eten en er zijn er die ook je BMI berekenen. Stappentellers vertellen of je die dag voldoende gelopen hebt, sleeptrackers of je wel normaal slaapt. Meer dan je je bewust bent bepalen procenten en gemiddelden je leven. Ze beïnvloeden niet alleen wat je eet en drinkt, maar ook waar je werkt, hoeveel je verdient, waar je woont, met wie je trouwt en op welke partij je stemt.
Omdat ze objectief ogen, laten we ons echter te gemakkelijk leiden door cijfers en getallen, zegt Sanne Blauw. Ze zijn veel te belangrijk geworden in ons leven. In dit boek herleidt ze de cijfers tot hun ware proporties. Wat zeggen cijfers écht?
Cijfers spelen nog niet zo lang een bepalende rol in het leven van mensen. Voor de negentiende eeuw hadden ze, behalve in de wetenschap, eigenlijk weinig te betekenen. Maar plots bleken ze een oplossing voor een aantal slepende problemen, vooral in de gezondheidszorg. Cijfers konden levens redden. Maar ze waren ook van strategisch belang. Bevolkingscijfers waren vaak beslissend in het al dan niet winnen van een oorlog. En zo begonnen cijfers te wegen op het beleid.
Men begon van alles te meten en in cijfers te gieten. Vaak was dat een vooruitgang, maar het kon ook dramatisch fout gaan. Want hoewel ze objectief ogen, zijn cijfers en berekeningen gebaseerd op subjectieve keuzes zoals waarden en normen. Cijfers kunnen gebruikt worden om bepaalde stellingen te bekrachtigen, zoals ‘blanke mensen zijn intelligenter dan zwarte’.
Er is dus ruim voldoende reden om door te vragen. Welke keuzes zijn er in een onderzoek gemaakt? Waar komen verschillen vandaan? Wat is er eigenlijk gemeten? Hoe moeten we de resultaten van steekproeven interpreteren? En wie bepaalt wat er verzameld wordt en wie komt er met de cijfers voor de dag? Het is immers schering en inslag dat belangenorganisaties cijfers publiceren die er gunstig uitzien voor hen.
Meer dan ooit worden bovendien op de uitkomsten van metingen en onderzoeksgegevens gesofisticeerde rekenmethodes of algoritmes losgelaten. Die leveren een schat aan cijfermatige informatie op over iets of iemand. Deze big data geven echter een valse indruk van objectiviteit. Ze verschaffen niet alleen een beeld van de werkelijkheid, ze dreigen deze ook te vervangen. We moeten op onze hoede zijn voor beslissingen die genomen werden op basis van big data-uitkomsten.
En er is nóg een reden om kritisch te zijn over cijfers. In Ons feilbare denken heeft Daniel Kahneman overvloedig aangetoond dat wij de waarde van cijfers spontaan inschatten op basis van onze onderbuikgevoelens.
Sanne Blauw studeerde econometrie en is journaliste bij De Correspondent. Die combinatie levert een degelijk onderbouwd, vlot leesbaar betoog en zeer begrijpelijk betoog op, ook voor wie niet wetenschappelijk geschoold is. Het is overigens een boek om regelmatig te raadplegen, want het verschaft je tot slot een praktische checklist om je niet door cijfers te laten ringeloren.
© Minervaria
Ons feilbare denken
KAHNEMANN, D., Ons feilbare denken. (Vert. Thinking, fast and slow, 2011) A’dam, Uitg. Business Contact, 2013, 527 pp. – ISBN 978 90 4700 060 0
Komt overspel meer voor bij politici dan bij advocaten of natuurkundigen? Als u denkt dat overspel vaker voorkomt bij politici, dan bent u in ieder geval in goed gezelschap. Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman had er zelfs een aannemelijke verklaring voor. Tot hij besefte dat de uitstapjes van politici gewoon veel vaker in de media komen dan die van juristen of fysici. Zelfs Nobelprijswinnaars blijken niet immuun voor denkfouten.
De bron hiervan ligt in de ongemakkelijke samenspraak tussen twee denkbeeldige systemen in onze geest. Systeem 1 beoordeelt een situatie snel en intuïtief op basis van onmiddellijk zichtbare kenmerken. Systeem 2 daarentegen is actief bezig met ingewikkelde berekeningen, planning en besluitvorming.
Maar aandacht investeren vraagt energie en daarmee springt Systeem 2 behoedzaam om. Het controleert de interpretaties van Systeem 1, maar stelt er zich gemakkelijk mee tevreden. Systeem 1 is dan ook veel invloedrijker dan men op grond van ervaring zou denken. Wanneer er situaties moeten beoordeeld worden, legt het intuïtieve Systeem 1 het logische Systeem 2 telkens weer in de luren.
We gaan voort op een subjectieve ervaring van zekerheid en handelen vaak op basis van oordelen die niet gestaafd worden door feitelijke gegevens. We hebben het aartsmoeilijk om statistisch te denken en te oordelen. Wij beschouwen de wereld als ordelijker, eenvoudiger en voorspelbaarder en samenhangender dan ze is en we onderschatten de rol van toeval en geluk.
Krijgen we een moeilijke vraag, dan antwoorden we met behulp van de informatie die op het gegeven moment meteen beschikbaar is en dat merken we niet eens op. Ons wereldbeeld wordt bepaald door zeldzame gebeurtenissen zoals vliegtuigongevallen, aardbevingen, tsunami’s en bomaanslagen en dit leidt tot het overwaarderen van onwaarschijnlijke uitkomsten.
Belangrijke keuzes worden vaak gemaakt onder invloed van volstrekt irrelevante kenmerken van de situatie. En anders dan je zou denken zijn mensen geneigd om juist meer risico’s te nemen als ze dreigen te verliezen. Deze bevindingen gaan regelrecht in tegen de economische standaardtheorie. Deze gaat er vanuit dat mensen beslissen op basis van een rationele afweging van alle aspecten van de situatie.
Intuïtieve opvattingen en voorkeuren zijn de norm in ons mentale leven. In het dagelijkse leven is dit doorgaans gerechtvaardigd en levert het niet veel problemen op. Maar voor beslissingen met verreikende gevolgen varen we best niet blind op het eigen intuïtieve oordeel. Als we algemeen voorkomende beoordelings- en keuzefouten herkennen en begrijpen, zowel bij anderen als onszelf, hebben we meer kans ze te vermijden.
Daniel Kahneman heeft met zijn team talloze experimenten uitgevoerd om deze verkeerde inschattingen of heuristieken beter te doorgronden. Hij toont aan hoe gemakkelijk we ons laten leiden door intuïtieve opvattingen en voorkeuren. Zijn werk leverde een belangrijke bijdrage aan de gedragseconomie, die de rol van emoties centraal stelt.
In Ons feilbare denken maakt u kennis met de intrigerende resultaten die dit opleverde. Ze zijn niet alleen toepasselijk in de economische en financiële wereld. Ze hebben belang voor zeer uiteenlopende domeinen van het leven, zoals de rechtspraak, de bedrijfswereld, de gezondheidszorg en het overheidsbeleid. Zo vormen ze een onderbouwing voor libertair paternalisme, dat mensen beschermt tegen de kortzichtigheid van hun denksysteem.
U krijgt bovendien een boeiende inkijk in de interne keuken van wetenschappelijk onderzoek. U leert hoe de tekortkomingen van een bestaande theorie worden ontdekt, hoe men tot een nieuwe vraagstelling komt, hoe ingenieuze proefopstellingen bedacht worden om deze te toetsen, hoe problemen aangepakt worden en de resultaten verwerkt en geïnterpreteerd.
Het is inderdaad een verbazingwekkend rijk boek, zoals op de voorflap wordt aangekondigd. Maar het is wel een boek voor doorzetters, want het is niet erg onderhoudend geschreven. Geregeld verliest Kahneman zich bovendien in details die er voor de doorsnee lezer niet echt toe doen. Wie er echter in slaagt om vol te houden heeft ongetwijfeld enkele fascinerende ontdekkingen gedaan.
© Minervaria
Lees over dit onderwerp ook:
- PALMARINI, M.P., Onvermijdelijke illusies. Hoe beredeneringsfouten ons denken beheersen.
- TALEB, N.N., Misleid door toeval. Over de rol van geluk in de economie en het leven.
- TALEB, N.N., De Zwarte Zwaan. De impact van het onwaarschijnlijke.
- MAKRIDAKIS, S, HOGARTH, R & A. GABA, Dans met kans. Meer zekerheid door minder controle..
- MLODINOV, L., De dronkemanswandeling.
De vrije wil bestaat niet
LAMME, V., De vrije wil bestaat niet. Over wie er echt baas is in ons brein. A’dam, Uitg. Bert Bakker, 2010, 333 pp. – ISBN 978 90 351 3539 0
“Ik mag helemaal geen krentenbollen, waarom koop ik die troep?”, zuchtte mijn vriendin. Ze weet dat ze achteraf de tol zal betalen voor haar uitspatting. Toch kon ze het niet laten om er liefst drie te kopen. In het algemeen kan mijn vriendin nochtans geen gebrek aan wilskracht verweten worden. Die heeft haar al meermalen geholpen om het hoofd te bieden aan zware tegenvallers.
Begrippen als bewustzijn, vrijwillig handelen, intentie en vrije wil zijn diep verankerd in het westers denken over de mens. In alles wat we doen gaan we ervan uit dat ‘wij’ het zijn die de keuzes maken en dat we daarin vrij kunnen beslissen. Toch moeten we geregeld toegeven dat die aanname niet vanzelfsprekend is. Hoe komt het anders dat we spullen kopen in een impuls of geen weerstand kunnen bieden aan voedsel waarvan we weten dat het ons later zuur kan opbreken?
Waarop zijn deze beslissingen dan wél gebaseerd? Wie trekt er aan de touwtjes van ons gedrag? Wie is er echt de baas in ons brein? Victor Lamme, hoogleraar cognitieve wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, windt er geen doekjes om: De vrije wil bestaat niet. In dit boek werkt hij deze stelling grondig en bevattelijk uit, gebaseerd op geavanceerd hersenonderzoek.
Traditioneel worden onbewuste reacties gezien als primitief en instinctief. Maar ondertussen is wel duidelijk dat het tegendeel waar is. Het brein zit tjokvol automatisch gedragsrepertoire. Slaapwandelaars kunnen allerlei ingewikkelde dingen doen zonder dat zij zich daarvan bewust zijn. En hoe vaak rijden we niet op automatische piloot en leggen verstrooid zaken op plaatsen die we ons later niet herinneren?
Ook wanneer iemand bij volle bewustzijn is spelen onbewuste processen een rol. Ons gedrag wordt blijkbaar in grote mate gestuurd door ingebrande patronen van hersenverbindingen. Bewuste processen zoals aandacht, voelen, emoties komen pas nà de actie. We zijn ervan overtuigd dat we ons lichaam aansturen met onze gedachten, maar dat is niet meer dan een illusie. Het bewustzijn loopt achter de feiten aan. We denken dat we vrij beslissen maar schijn bedriegt.
Maar waar komt dan het gevoel van een ‘ik’ vandaan? Doorgedreven hersenonderzoek toont aan dat er geen hogere instantie is die het ‘verkeer’ in onze hersenen regelt. Onze keuzes kunnen niet veel meer zijn dan een optelsom van de indrukken uit het verleden die hun sporen hebben achtergelaten in ons brein. Het ‘ik’ wordt door het brein zelf geconstrueerd.
We hebben een vertekend beeld van de invloed van de gedachten op ons gedrag. In de hersenen worden alle ervaringen vastgelegd in de vorm van zenuwverbindingen. Wanneer er actie moet worden ondernomen wikt en weegt het brein, waarop de sterkste zenuwverbinding wint. De werkelijke reden achter onze beslissingen is de combinatie van erfelijkheid en ervaringen. Daarom valt het de ene moeilijker om weerstand te bieden aan een doos pralines dan de andere.
Niet onze gedachten sturen ons gedrag aan maar het is net andersom. Het brein bepaalt onze acties en onze gedachten hobbelen er achteraan. We nemen beslissingen en verzinnen daar achteraf redenen bij. Met een hersenscan kan beter voorspeld worden wat iemand gaat doen dan door het aan de persoon te vragen. Het ‘ik’ verzint verklaringen voor ons gedrag. De ‘vrije wil’ is niet meer dan een handig middel om onvoorspelbaar gedrag te verklaren.
Maar experimenten gaan altijd over eenvoudige keuzes. Hoe zit het dan met ingewikkelde en moeilijke beslissingen zoals trouwen, studiekeuze, een betrekking aannemen, zelfs oorlog voeren? Dan moet er toch sprake zijn van een vrije wil? Moderne hersenscantechnieken maken zichtbaar hoe ook deze beslissingen genomen worden door de zenuwverbindingen die door de individuele geschiedenis ingebrand werden. Voor sommige aspecten van ons leven is dat beter te pruimen dan voor andere.
Wat betekent dat allemaal voor de vraag van schuld en verantwoordelijkheid? Is een misdadiger dan echt alleen maar het product van opvoeding en sociale omstandigheden en ‘dus’ ontoerekeningsvatbaar? Oppervlakkig gezien lijkt het misschien alsof de hersenwetenschap stelt dat niemand meer verantwoordelijk is voor wat hij doet, maar dat klopt niet. Iemand is in alle omstandigheden verantwoordelijk voor zijn gedrag. Maar dat heeft niets te maken met een vrije wil, wel met het feit dat wij ons brein zijn.
In de rechtspraak heerst ten onrechte een mensbeeld waarin vrije wil, controle van gedrag en de invloed van gedachten op beslissingen een grote rol spelen. De inzichten uit de neurowetenschappen zouden kunnen leiden tot een andere behandeling van delinquenten dan nu gangbaar is, die veel menswaardiger is en positieve resultaten oplevert.
De vrije wil is een kwestie die ons allen aanbelangt en het laatste woord is zeker nog niet gezegd. Grofweg bestaan er twee tegenstrijdige visies over dit controversiële onderwerp: het compatibilisme en het determinisme. Zoals u reeds zult begrepen hebben wordt in dit boek de deterministische visie beargumenteerd.
Het onderzoek van Victor Lamme over de werking van de hersenen wordt internationaal erkend en zijn ideeën over het bewustzijn als baanbrekend beschouwd. Zijn betoog is dan ook zeer degelijk onderbouwd met behulp van ingenieus hersenonderzoek en de verhalen van mensen met beslissingsproblemen. Het biedt tevens een inkijk in experimenteel werk en moderne hersenscantechnieken. En het is goed te volgen want de tekst is zeer inzichtelijk en bovendien onderhoudend geschreven.
© Minervaria
Aanvullend:
De dronkemanswandeling
MLODINOV, L., De dronkemanswandeling. Hoe toeval ons leven bepaalt. (Vert. The Drunkards Walk- How Randomness Rules Our Lives, 2008) A’dam, Uitg. Nieuwezijds, 2010, 258 pp. – ISBN 978 905712 315 3
Voor mij is de toekomst en in toenemende mate ook het verleden in dichte nevelen gehuld.
Mlodinov, p. 84
Als het team slecht presteert wordt de coach ontslagen. Iedere ramp luidt de start in van een verbeten zoektocht naar schuldigen of verantwoordelijken. En na afloop van gebeurtenissen lijkt het vaak alsof we ze hadden moeten zien aankomen. Toch doen sportteams het doorgaans niet beter met een nieuwe coach, waren de meeste rampen niet te voorzien en konden we vooraf geen zicht hebben op alle factoren die gebeurtenissen in de hand werkten.
Maar mensen kunnen de rol van toeval en willekeur in hun leven moeilijk aanvaarden. Ze zoeken voor iedere gebeurtenis een oorzaak en kennen aan alle voorvallen patronen en betekenis toe. Zo krijgen ze de illusie dat ze controle hebben over hun leven. Veel ontwikkelingen zijn echter net zo goed het resultaat van geluk of pech als van vaardigheid, voorbereiding en hard werken.
Grondig onderzoek toont aan dat, anders dan we graag geloven, de gang van zaken in de wereld en in ons leven in belangrijke mate geregeerd wordt door factoren waarop we geen invloed hebben. Dank zij een aantal knappe koppen in de wiskunde en de statistiek weten we waarom het voorspellen van gebeurtenissen helaas alleen na afloop mogelijk is.
In De dronkemanswandeling neemt Leonard Mlodinov ons mee op een uiterst boeiende ontdekkingsreis door de geschiedenis van de kansberekening. Die start bij de Romeinen. Als eersten schreven zij voorvallen en wendingen niet aan de wil van de goden toe en introduceerden het begrip waarschijnlijkheid. Zo legden ze de basis voor de latere ontdekking van de wetten van de kanstheorie.
De waarschijnlijkheidsberekening werd in de loop van de geschiedenis steeds verfijnder en bood zodoende een beter inzicht in de werking van de natuur en het leven van alledag. Dank zij de ontwikkeling van de statistiek konden metingen correcter geïnterpreteerd worden en werd het mogelijk om menselijke en maatschappelijke fenomenen beter te begrijpen.
In dit boek maakt u kennis met meer en minder bekende coryfeeën in de kanstheorie. Tegelijk krijgt u een grondige cursus in de principes en mechanismen die het rijk van toeval en willekeur regeren. Die manifesteren zich op de meest uiteenlopende terreinen van het maatschappelijk en persoonlijk leven. En u wordt gewaarschuwd voor een groot aantal veelvoorkomende denkfouten die voortspruiten uit misverstanden over toeval.
Die zorgen ervoor dat mensen vaak onjuist oordelen en slechte beslissingen nemen als ze geconfronteerd worden met onzekerheid. Ze negeren de rol van de onvoorziene en onvoorspelbare factoren die onvermijdelijk zijn bij alle inspanningen. De koers van ons leven is als een dronkemanswandeling. Dit is een andere term voor de brownse beweging, die beschrijft hoe deeltjes zich voortdurend verplaatsen in alle richtingen in een schijnbaar willekeurig patroon.
Hebben we dan geen enkele mogelijkheid om ons leven in eigen handen te nemen? Moeten we maar afwachten wat het toeval ons brengt? Als we de alomtegenwoordigheid van willekeurige processen in ons leven onderkennen en begrijpen zijn we volgens Mlodinov al een heel eind. Dan gaan we anders kijken naar de gebeurtenissen in ons leven. En we kunnen meer gepast op gebeurtenissen reageren als we soepelheid, zelfvertrouwen, moed en doorzettingsvermogen cultiveren.
Een belangrijke factor van succes hebben wij trouwens wél in de hand, juist omdat toeval meespeelt: het aantal mogelijkheden dat we benutten. Want zelfs een muntje dat aldoor op mislukking valt, valt af en toe op succes. En als we de toevallige gebeurtenissen accepteren die ons leed berokkenen zullen we de meevallers beter kunnen waarderen.
Ook dit boek van Mlodinov is weer een voltreffer. Hij maakt de resultaten van taai onderzoek in zo uiteenlopende disciplines als de wiskunde, de cognitieve psychologie, de gedragseconomie en de moderne neurowetenschappen voor een groot publiek bereikbaar. Hij maakt abstracte begrippen, zoals de concurrerende wetten van grote en kleine getallen en de theorie van de voorwaardelijke kans, verteerbaar met sprekende voorbeelden en anekdotes. Hij toont met verve aan dat inzicht in statistiek net zo bruikbaar is in het dagelijks leven als in de wetenschap.
En dit alles is zó onderhoudend geschreven dat u bij het laatste hoofdstuk bent vóór u er erg in hebt.
© Minervaria
Lees over dit onderwerp ook:
Dans met kans
MAKRIDAKIS, S, HOGARTH, R & A. GABA, Dans met kans. Meer zekerheid door minder controle. (Vert. Dance with Chance: Making Luck Work for You, 2009) A’dam, Maven Publishing B.V., 2010, 325 pp. – ISBN 978 94 9057 904 3
Het enige zekere in het leven is onzekerheid. – Mark Kamstra
Uit een onderzoek van de filosoof Julian Baggini blijkt dat mensen het meest klagen over pech, het lot. Mensen hebben het moeilijk met toeval. Het lezen van handlijnen, tarotkaarten, Lenormandkaarten, orakelkaarten en andere waarzeggerij is dan ook een lucratieve bezigheid. De waarheid is echter dat niemand de toekomst kan voorspellen, ook niet Madame Soleil. Er zijn nu eenmaal gebeurtenissen waar je geen controle over hebt, “shit happens”. Het is een kwestie van puur geluk.
Toch gedragen we ons vaak alsof de toekomst voorspelbaar is en we geloven graag dat we toevallige gebeurtenissen kunnen beïnvloeden door ons eigen handelen. Zo behouden we het gevoel dat we ons leven in handen hebben. Die geruststellende illusie van controle kan ons echter blind maken voor risico’s en ons beletten om doordachte beslissingen te nemen.
Drie gedegen wetenschappers uit verschillende disciplines betogen dat we juist meer grip krijgen op ons leven als we de illusie van controle loslaten. Accurate voorspellingen zijn op veel gebieden gewoon niet mogelijk. Zelfs de beste experts hebben geen kristallen bol. We kunnen dus maar beter de grenzen van voorspelbaarheid kennen en aanvaarden dat sommige zaken buiten onze macht liggen.
Voor wie daaraan twijfelt tonen zij eerst uitgebreid aan hoe het toeval ons bij de neus kan nemen, zelfs waar zich een keur van deskundigen beweegt. In de eerste plaats waarschuwen ze ons niet blindelings te vertrouwen op het oordeel van artsen. De medische wetenschap zit vol onzekerheden. Een kritische en meer wetenschappelijke houding stelt ons in staat betere beslissingen te nemen over onze gezondheid.
In financiële zaken kan je je beter niet laten leiden door de valse hoop op gemakkelijk geld. Het kan een hele tijd meezitten, maar het kan evengoed plots en dramatisch tegenvallen. Misschien is het minder spannend, maar je kunt beter niet bezwijken voor hebzucht maar realistische investeringsdoelen nastreven. Voor de geïnteresseerden geven de auteurs een paar efficiëntere beleggingsstrategieën.
Ze doorprikken ook de managementpeptalk van alwetende goeroes, die beweren ons leven of bedrijf in een handomdraai succesvol te maken. En ze doen ons een paar strategieën aan de hand om met meer kans op succes een onderneming in goede banen te leiden, zonder coaches en hoogdravende managementtheorieën.
In de tweede helft van het boek verklaren de auteurs waarom we ons zo gemakkelijk door voorspellingen laten beïnvloeden. Ze maken ons wegwijs in de elementaire waarschijnlijkheidsleer, verschillende soorten onzekerheden en waarom we ons erdoor bij de neus laten nemen. En ze tonen aan waarom het zo gemakkelijk is om het verleden te verklaren en zo moeilijk om de toekomst te voorspellen.
Maar de boodschap is niet dat je slechts kunt afwachten wat het toeval je brengt. Je krijgt een aantal strategieën aangereikt om die inzichten effectief te benutten. Die kunnen helpen om de onzekerheden op je pad beter in te schatten en beslissingen te nemen die meer kans hebben op succes. Zo vond ik onder andere een handig lijstje met vragen die je kunt stellen aan de arts om de wenselijkheid van een behandeling beter te kunnen inschatten.
Dit boek is een aansporing om nuchter en realistisch te blijven in nagenoeg alle beslissingen die je neemt. Wie Misleid door toeval of De Zwarte Zwaan van Nassim Taleb gelezen heeft zal misschien niet veel echt nieuwe inzichten opdoen. Dit werk is echter toegankelijker geschreven en minstens even goed onderbouwd. De vele herkenbare voorbeelden en anekdotes maken het geheel licht verteerbaar. Ik heb dit werk met veel plezier gelezen en kan het iedereen van harte aanbevelen.
© Minervaria
De Zwarte Zwaan
TALEB, N.N., De Zwarte Zwaan. De impact van het onwaarschijnlijke. (Vert. The Black Swan 2e ed. 2011) A’dam, Uitg. Nieuwezijds, 2011 (2e ed.), 399 pp. – ISBN 978 90 5712 325 2
In het begin van de vorige eeuw kon de Belgische bourgeoisie zich geen veiliger belegging dromen dan een investering in de tramlijnen van Sint-Petersburg. De Russische economie was net geliberaliseerd en in steile opgang, en de trams werden gebouwd door Belgische bedrijven. Toen greep Lenin de macht.
De Oktoberrevolutie van 1917 is een typische Zwarte Zwaan. Deze uitzonderlijke gebeurtenis met zeer ingrijpende gevolgen had niemand zien aankomen. En pas achteraf werden er verklaringen gevonden die de totaal onverwachte wending van de geschiedenis begrijpelijk en voorspelbaar moesten maken. Ook in het afgelopen jaar hebben zich verschillende ‘ondenkbare’ gebeurtenissen voorgedaan die de wereld veranderd hebben.
Nagenoeg alles in onze wereld is volgens Nassim Taleb te verklaren aan de hand van een relatief klein aantal Zwarte Zwanen. Het succes van ideeën en religies, het verloop van de geschiedenis, wetenschappelijke ontdekkingen, de verkoop van boeken en films, en nog veel andere gebeurtenissen konden in de meeste gevallen op het moment zelf niet voorspeld worden. En met bijna alle belangrijke dingen in ons persoonlijke leven gaat het net zo.
Het is niet zo dat we geen oog hebben voor de zeldzame gebeurtenissen. We aanvaarden dat ze zich voordoen en dat ze de belangrijkste bron van onzekerheid zijn. Toch zijn we tuk op voorspellingen. We laten er ons gemakkelijk door leiden en zijn dan telkens weer verrast. Hoe komt het dat we niet zien dat belangrijke gebeurtenissen ons bijna altijd volslagen onverwacht overvallen?
De belangrijkste reden waarom de toekomst ons steeds weer overrompelt, is dat we alleen rekening houden met Zwarte Zwanen die zich werkelijk hebben voorgedaan. We zien wat er gebeurd is en negeren wat er had kunnen gebeuren, maar niet heeft plaats gevonden. Onzekerheid en gebeurtenissen die zich niet voordoen zijn te abstract voor onze geest. En dus leren we uit het verleden alleen wat onze ervaringen bevestigt, niet wat ze logenstraft. Zo vergeten we dat iets het product is van toeval.
De menselijke geest is er bovendien op gebrand om gebeurtenissen te verklaren en begrijpelijk te maken. Zo scheppen we orde in onze wereld. Maar de intuïtieve modellen die we daarvoor gebruiken stellen de complexe werkelijkheid eenvoudiger voor dan ze is. Uitschieters beschouwen we als ongewoon. We zien ze als toevallige varianten die niet in ons model passen. Zo zit de menselijke geest nu eenmaal in elkaar.
Veel erger is echter dat ook de wetenschap werkt met modellen die niet stroken met de werkelijke ervaring. Het leven staat bol van de uitzonderingen. Onze wereld wordt gedomineerd door het extreme, het onbekende en het zeer onwaarschijnlijke. Bijna alles in het sociale leven vloeit voort uit zeldzame en ingrijpende gebeurtenissen. Toch richten wetenschappers, die beter zouden moeten weten, zich in elke studie van het sociale leven op het ‘normale’ en het ‘gemiddelde’.
Als beurshandelaar heeft Nassim Taleb het vooral gemunt op de economen, die mensen op het verkeerde been zetten met onrealistische modellen van de grillige geldhandel. De toekomst is immers onvoorspelbaar, zo stelt hij. Ze vergast ons net zo goed op onverwachte meevallers of positieve, als op negatieve Zwarte Zwanen met een vernietigende werking.
Zijn we dan zonder meer overgeleverd aan een onvoorspelbare toekomst? Heel zeker zal niemand de meevallers erg vinden. Tegen de nefaste invloed van negatieve Zwarte Zwanen kunnen we ons echter wapenen. En van beide kunnen we leren. Taleb doet ons uit eigen keuken een aantal suggesties aan de hand hoe we met een, per definitie onbekende, toekomst kunnen omgaan. Hij waarschuwt ons voor goedgelovigheid, zelfs al komt de informatie van deskundigen. En we kunnen ons beter zorgen maken over verborgen risico’s dan over gekende, want op de laatste kunnen we ons voorbereiden.
Nog meer dan in zijn vorige boek, Misleid door toeval, haalt Nassim Taleb conventionele wijsheden onderuit en toont hij overvloedig aan dat ze niet bruikbaar zijn in onze moderne en complexe leefwereld. Vooral zijn originele inzichten over de oorsprong van ongelijkheid en over de steeds grotere invloed van extremen door het cumulatieve voordeel, hebben mij geboeid.
De beurs is het domein bij uitstek van de onverwachte gebeurtenissen met grote gevolgen. Als succesvolle beurshandelaar is Taleb dan ook de geschikte gids om ons wegwijs te maken in de dynamiek van de Zwarte Zwanen. Minder geslaagd zijn de nodeloze uitweidingen, de moeilijke woordkeuze en de dikdoenerij. De gretigheid waarmee hij anderen als schlemielen bestempelt doet vermoeden dat de auteur zich ver verheven acht boven de modale onkundige sterveling en de meerderheid van de wetenschappers. Desondanks houd ik aan de lectuur heel wat waardevolle inzichten over.
© Minervaria
Grootmeester in Beslissen
BUELENS, M., & H. VAN den BROECK, Grootmeester in Beslissen. Tielt/Schiedam, Lannoo/Scriptum, 2006, 180 pp. – ISBN 90 774 3207 5
Elk duurzaam professioneel managementsucces is gebaseerd op het nemen van heldere, onderbouwde beslissingen. Je kunt natuurlijk tijdelijk succesvol zijn door geluk, lef of improvisatie. Of je kunt zonder veel na te denken gewoon wat harder en langer werken dan de anderen. Veel bedrijven beginnen overigens met een passionele droom. Maar de droom wordt al snel getoetst aan de realiteit. Als de meeste beslissingen niet onderbouwd zijn, duren die mooie liedjes niet lang. Niet in ons privéleven, niet in het bedrijfsleven, niet in het verenigingsleven.
Aan de lopende band worden op zeer verscheidene maatschappelijke domeinen zwaarwegende beslissingen op een zeer lichtvoetige manier genomen. Een goede beslissing is, zoals bij alle menselijke prestaties, vooral een kwestie van aanleg én inspanning, van talent en volharding en van inspiratie en heel veel transpiratie. Wie enkele keren een belangrijke beslissing heeft moeten nemen weet dat dit niet in een handomdraai gebeurd is. Goede beslissingen liggen zeker niet te grabbel.
Met dit boek willen Buelens en Van den Broeck iedereen helpen die geregeld beslissingen neemt met ernstige gevolgen. Zij presenteren daarvoor een eenvoudig schema: OSCAR. De letters in dit woord staan elk voor een belangrijk aandachtspunt in het beslissingsproces.
Elk van deze punten wordt in een afzonderlijk hoofdstuk uitgewerkt. Daarin krijgen vooral de valkuilen in het beslissingsproces veel aandacht. Dit is goed en veelzijdig gedocumenteerd en levert leerrijke en nuttige informatie op.
De nadruk op wat je dient te vermijden gaat echter ten nadele van hoe men dan best wél handelt. Wie wil weten hoe efficiënt omgaan met de dont’s, blijft op zijn honger zitten. Ook wie wil leren over de fasen in het methodisch beslissingsproces, moet zich eerst elders documenteren en bekwamen. Het is dus een boek voor gevorderden. Ik vind het jammer dat dit in de inleiding niet duidelijk wordt vermeld.
Het was ook goed geweest het gehanteerde schema visueel te presenteren, en dit schema doorheen het boek bij ieder hoofdstuk op te nemen. Dit had de structuur en samenhang van de tekst veel duidelijker gemaakt. Een boek dat bestemd is voor drukbezette professionele managers, moet immers overzichten bieden die vlot te interpreteren zijn. Die ontbreken helemaal.
En wie de materie diepgaander wil bestuderen, zal zeker een bronnenlijst missen. Dit belangrijke onderwerp verdiende volgens mij meer en beter.
© Minervaria
Voor u gelezen 