De nieuwe koude oorlog

LUCAS, E., De nieuwe koude oorlog. Hoe het Kremlin Rusland en de wereld bedreigt. (Vert. The New Cold War – And How To Win It) A’dam, Uitg. Nieuw Amsterdam, 2008, 320 pp. – ISBN 978 90 468 0369 1

Met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie leek Rusland, de grootste en belangrijkste deelrepubliek, de weg van de liberale democratie op te gaan. Maar na een chaotische periode van anarchisme, ongereguleerd kapitalisme en heerschappij van rijke oligarchen is het met Vladimir Poetin op de terugweg.

In dit boek verdiept Edward Lucas, die voor The Economist al meer dan twintig jaar de ontwikkelingen in Centraal- en Oost-Europa volgt, zich in het beleid van Poetin. Hij laat zien hoe de ‘nieuwe tsaar’ aan de macht gekomen is en erin geslaagd is de politieke en economische liberalisering onder Jeltsin terug te draaien. Met Poetin is de staat net als onder het Sovjetregime weer een groeiende politieke en economische macht geworden.

Maar anders dan het Westen dacht blijkt die macht helemaal niet onschuldig te zijn.
In feite wordt Rusland bestuurd door de FSB, de opvolger van de KGB. Alle ondernemingen, ook de media, worden gecontroleerd door efficiënte geheime politie. Poetin beweert democraat te zijn, maar onder zijn presidentschap zijn de burgerlijke vrijheden beknot en worden andersdenkenden en critici onderdrukt met kwalijke Sovjetpraktijken.

In het Westen veronderstelde men dat Rusland geleidelijk een Westers land zou worden. Dit is een rampzalige vergissing gebleken. Poetin is in Rusland enorm populair. Geen enkele Russische politicus heeft zo lang achtereen de steun van de bevolking genoten. Hij heeft voor economische stabiliteit gezorgd en zijn handelwijze sluit aan bij de ideologie van een sterke leider, die al eeuwenoud is en verankerd in de Russische cultuur. Rusland is geen democratie, ook niet in wording en wil het ook niet worden, stelt Lucas.

De Nieuwe Koude Oorlog gaat echter vooral over de rol van Rusland in de wereld. Rusland wil niet alleen een stabiel regime in eigen land, maar ook zijn geopolitieke macht uitbreiden en verstevigen. Lucas legt uit hoe Rusland daarvoor zijn natuurlijke hulpbronnen gebruikt en het Westen pakt op zijn zwakke plek: geld en winstbejag. Via het zakenleven infiltreert het Kremlin de Westerse landen en voert het daar een verdeel-en-heerspolitiek, die hun positie verzwakt. De eerste slachtoffers daarvan zijn de kleine onstabiele grensstaten en -staatjes, waarmee Rusland territoriale en invloedsconflicten heeft.

Volgens Lucas zal de oude Koude Oorlog niet terugkeren en zijn alle vergelijkingen daarmee anachronistisch en gedateerd. De nieuwe Koude Oorlog vormt minder dan vroeger een directe bedreiging voor de wereldvrede, maar ze is wel verontrustend en zorgwekkend. Het is nu aan het Westen om de situatie eensgezind aan te pakken en zodoende toekomstige zware problemen te vermijden. De Westerse landen moeten met Rusland een relatie opbouwen die gebaseerd is op realisme en nuchterheid. Men moet afstappen van een halfslachtige politiek van toenadering en compromissen. Lucas pleit voor een vastberaden en duidelijke houding tegenover Rusland, zowel op economisch, politiek als moreel vlak.

Dit boek heeft me niet alleen wegwijs gemaakt in een mij relatief onbekend probleem. Het heeft ook een aantal andere zaken verduidelijkt. In de eerste plaats illustreert de Russische situatie dat een overvloed aan natuurlijke hulpbronnen de ontwikkeling van democratie kan beletten (zie Fareed Zakaria). Verder toont de Russische situatie aan dat een democratisch regime niet noodzakelijk is voor economische vooruitgang en welvaart. Dit is de zoveelste logenstraffing van de opvatting dat een kapitalistisch economisch systeem vanzelf wel democratie zal bewerken.

Lucas heeft zich zeer grondig gedocumenteerd. Ik vond het echter een taaie brok. Hij behandelt de materie zo uitvoerig en gedetailleerd dat je als onwetende lezer regelmatig het noorden kwijt bent tussen de vele politieke Russische en internationale organen en instituten. De doorlopende tekst van de hoofdstukken, zonder indeling, maakt het er bovendien niet eenvoudiger op. Blijkbaar moest het werk zeer snel geredigeerd worden wegens de actualiteit. De aardrijkskundige kaarten zijn een pluspunt.

Maar omdat er over Rusland de afgelopen jaren in de media niet veel te lezen valt vond ik dit boek toch vrij informatief.

© Minervaria